Ngā kerēme pāmamae o te tūkino i roto i ngā kura kāwanatanga

Ko te kerēme pāmamae koia tērā e whakapono te tangata he mea tūkino ia i roto i tētahi kura Kāwanatanga o Aotearoa, ā, kei te hiahia ia i tētahi momo puretumu mai i Te Tāhuhu o Te Mātauranga. He tikanga tā mātau e wātea ana ki te whakarongo me te urupare ki ēnei kerēme. I mua, e kīia ana ēnei ko ngā kerēme tūkino tawhito.

Te āhei ki tā mātau tikanga

Ka āhei pea koe ki te tuku i tētahi kerēme pāmamae ki Te Tāhuhu o Te Mātauranga mēnā e whakapono ana koe i tūkinohia e koe (ā-tinana, taitōkai, ā-hinengaro hoki), i mahi kinotia, kāore i manaakitia tikahia rānei koe:

  • i tētahi kura kāinga motuhake i mua o te 1989
  • i tētahi kura tuatahi i mua o te 1989
  • tētahi kura kāwanatanga kua kati ināianei

me te aha

  • e whakapono ana i whara koe i tēnei āhuatanga i pā ki a koe.

Me whakarite kei te wāhi tika tō kerēme

I ētahi wā, ehara ko mātau te wāhi tika mō tō kerēme.

Hei tauira, mēnā ko tō kerēme mō ngā raruraru i pā i tētahi kura tuatahi i muri i te 1989, i tētahi kura tuarua rānei, ā, kei te tuwhera tonu taua kura, ko te Poari Kaitiaki o te kura pea te kaiwhakautu tika ki tō kerēme.

Mēnā kei te hiahia koe ki te tuku i tētahi kerēme mō tō wā i tētahi kura kāwanatanga, ā, kāore koe i te tino mōhio me haere ki hea, kei te wātea mātau ki te kōrero ki a koe mō tēnei. Ka taea anō e mātau koe te tautoko ki te kōrero ki tētahi Poari kura mō ō māharahara mēnā e hiahia ana koe.

Kāore e taea e mātau te whiriwhiri ō kerēme mō ngā kura tūmataiti. Me kōrero e koe tēnei me te rōpū whakahaere o tō kura i te tuatahi.

Te tuku kerēme

Ina tuku kerēme koe ki a mātau, me whiwhi mātau i ētahi mōhiohio mai i a koe hei kōkiri i ngā whakahaere.

Me mōhio mātau ki:

  • tō ingoa whānui me tō rā whānau
  • te ingoa o te/ngā kura e tuku amuamu ana koe
  • tō wā i te kura (he pai noa iho te whakatau tata)
  • tētahi whakamāramatanga arowhānui mō ō māharahara. Ehara i te mea me hōhonu rawa ō kōrero mō tēnei i te tīmatanga, engari me mōhio mātau ki te kaupapa o ō amuamu kia mōhio ai mēnā kei te tika tā mātau hātepe mōu.

Me whiwhi anō mātau i tētahi tārua o tō tuakiri whakaahua.

Ka whiwhi koe i ngā taipitopito whakapā o tētahi kaitohutohu matua mai i te rōpū kerēme pāmamae, ka whakapā atu ia ki a koe ki te āwhina i roto i tēnei hātepe.

Ka rapua e mātau ngā pūranga kōrero e puritia ana e mātau mōu, ā, ka taea te tuku tētahi tārua o ēnei kōrero ki a koe. Ka whāia e mātau tēnei i raro i te Ture Matatapu 1993. Mā tō whakaae, ka taea anō e mātau koe te āwhina ki te tiki ō pūranga kōrero mai i tētahi kura. E wātea ana mātau ki te whakautu i ō pātai mō ō pūranga kōrero.

Mēnā kei te wāhi tika mātau mō tō kerēme, ā, kei te pai ki a koe te haere tonu i roto i te hātepe, ka tāpirihia tō kerēme ki te rārangi mō tētahi aromatawai.

He maha ā mātau kerēme i tēnei wā e tāria ana kia aromātaitia. E ngana ana mātau ki te aromatawai i ngā kerēme tawhito ake i te tuatahi, nō reira he roa pea te wā kia aromatawaitia rā anō.

Ka whiriwhiria e mātau mēnā me wawe te aromatawai i tētahi kerēme i ngā āhuatanga motuhake.

Te aromatawai i tō kerēme

Ka tohua e mātau tētahi āteha hei aromatawai i tō kerēme, ā, nō waho ia o te Tāhuhu.

Ka tonoa koe e mātau ki te hui me te āteha ki te kōrero mō ngā āhuatanga i pā ki a koe me te kōrerorero mō ō hiahia mai i te hātepe. Ka taea e mātau te whakarite kia tū tēnei hui i tētahi wāhi, rā me te wā e hāngai ana ki a koe. E tuwhera ana ki a koe ki te heri mai i tō whānau me ētahi atu kaitautoko i tō taha ki tēnei hui.

Ka taea anō e koe te heri mai ngā tuhinga kei a koe mēnā ki ōu whakaaro ka āwhina ēnei mōhiohio i te āteha.

Mēnā ki ōu whakaaro kāore e koe e kaha ki te noho ki te hui, kāore rānei e hiahia koe ki te huihui, ka taea te kōrerorero mō ētahi atu whakaritenga me koe.

Ka whiriwhiria e te āteha ngā mōhiohio kua tuarihia e koe me ētahi atu mōhiohio hāngai i kitea e mātau, pērā i ngā tuhinga mai i te kura. Ka arotakengia e te āteha ēnei mōhiohio katoa hei whiriwhiri i te whai take o tō kerēme.

Te urupare ki tō kerēme

Ka whakapā atu mātau ki a koe me tā mātau urupare ki tō kerēme. Tērā pea he kōrerorero i runga waea me tētahi reta ki a koe. Mēnā he rōia tōu, ka tuhi atu mātau ki a ia.

Mēnā i kitea he hē, ka whakatakotohia e mātau tētahi whakaaro hei whakatau i tō kerēme. Tērā pea ko tētahi whakapāha ā-tuhi mai i tētahi āpiha matua o te Tāhuhu, he paremata hoki/rānei hei whakarite i ngā āhuatanga i pā ki a koe. E āhei ana koe ki te rapu tohutohu ture mō tā mātau urupare ki tō kerēme.

Mēnā kāore koe i te rata ki tā mātau urupare, ka taea e koe te kōrero mō tēnei me mātau. Mēnā e tika ana, ka taea te arotake tā mātau urupare. Hei tauira, ka pā pea tēnei i ngā āhuatanga e ara mai anō he mōhiohio.

Mahi taihara

Mēnā ko tō amuamu mō tētahi mahi taihara, ka hiahia pea koe ki te tuku amuamu ki ngā Pirihimana.

Ka hiahia pea mātau ki te tuku i ngā take i whakaarahia e koe ki a mātau ki ngā Pirihimana, otirā mēnā e māharahara ana mātau mō ngā tamariki i tēnei wā tonu. Ka kōrero mātau ki a koe mō tēnei mēnā ka hiahia mātau ki te whai i tēnei.

Ka whakaritea e mātau ō hiahia ina taea ana

Ka whakaritea e mātau ō tono motuhake, hiahia rānei, ina tika ana.

Mēnā ka hiahia koe i tētahi kaiwhakamāori reo rota ina tūtaki tātau, ka taea e mātau te whakarite kia whiwhi ai koe i ngā tautoko a te kaiwhakamāori e hiahia ana koe.

Ka manaakitia anō e mātau ō tikanga.

Ehara i te mea me whiwhi rōia koe mō te tuku kerēme ki a mātau, engari e āhei ana koe ki te rapu tohutohu ture ahakoa te wāhanga o te hātepe. Mēnā he rōia tōu, ka haere ngā tuhinga kōrero mō tō kerēme ki tō rōia.

Ka āhei anō koe ki te whakatārewa i tō kerēme ahakoa te wā.

Te whakapā mai

Mēnā he pātai āu mō tā mātau hātepe, kei te hiahia rānei koe ki te tuku i tētahi kerēme me mātau, ka taea e koe te whakapā mai ki tō mātau rōpū Kerēme Pāmamae mā te:

Waea ki: 0800 663 252

Īmēra ki: Sensitive.Claims@education.govt.nz

Ka taea anō e koe ki te tuhi mai ki:

Sensitive Claims
Ministry of Education
PO Box 1666
Wellington 6140

Te Kōmihana a te Karauna ki Ngā Tūkinotanga i Raro i Maru o te Kāwanatanga, ā, i Raro i te Maru o Ngā Whakanōhanga Hāhi

E whakahaerehia ana tētahi Kōmihana a te Karauna i tēnei wā ki te tirotiro i ngā tūkinotanga i raro i te maru o te Kāwanatanga, tae atu ki ngā kura Kāwanatanga.

Ka kitea e koe ngā mōhiohio mō te Kōmihana a te Karauna, tae atu ki ngā wāhi e taea ai e koe te tiki tautoko mēnā e hiahiatia ana e koe, kei tana paetukutuku:

Abuse in Care – Royal Commission of Inquiry(external link)

Te tiaki i tō tūmataitinga

E whakaemihia ana ngā mōhiohio whaiaro e te Tāhuhu mō te kaupapa o te aromatawai i tō kerēme. E pūmau ana mātau ki te āta tiaki i ō mōhiohio.  Ko ngā mōhiohio ka tukuna mai e koe, tae atu ki tō ingoa, ngā taipitopito whakapā, me ngā mōhiohio mō tō kerēme, ka whakakōnaetia haumarutia.  Ko ngā mōhiohio ka tukuna e koe ka whakamahia anake mō te kaupapa i whakaemihia, ā, kāore e whakaaturia ki te Tāhuhu engari ia i raro i te Ture Matatapu 1993 me ngā whakatau kōti hāngai.

I ētahi kēhi torutoru nei, ka hiahia pea mātau ki te tuku i ngā take kua whakaarahia e koe ki a mātau ki ngā Pirihimana, ki Matatū Aotearoa, tētahi Poari kura rānei mēnā e māharahara ana mātau mō te oranga o ngā tamariki i tēnei wā tonu. Ka kōrero mātau ki a koe mō tēnei mēnā ka hiahia mātau ki te whai i tēnei.

Arotakenga whakamutunga: 12 Poutū-te-rangi 2020

I whaitake tēnei? Tukuna mai ō whakaaro

Last reviewed: Has this been useful? Give us your feedback